28 Nepos’ Life of Hannibal — By Clause
Each line contains a verbal (verb or participle, explicit or implicit), unless the clause encompasses another clause, in which case the embedded clause begins a new line and is indented. When a clause is too long to fit on a single line, the remainder is right justified. Word groups are clustered whenever possible.
Capitulum 1: Magnitūdō Hannibalis et Odium Rõmānōrum
(1) Hannibal, Hamilcaris fīlius, Karthāginiēnsis.
Sī vērum est,
quod nēmō dubitat,
ut populus Rōmānus omnēs gentēs virtūte superārit,
nōn est īnfitiandum
Hannibalem tantō praestitisse cēterōs imperātōrēs prūdentiā,
quantō populus Rōmānus antecēdat fortitūdine cūnctās nātiōnēs.
(2) Nam quotiēnscumque cum eō congressus est in Ītaliā,
semper discessit superior.
Quod nisi domī cīvium suōrum invidiā dēbilitātus esset,
Rōmānōs vidētur superāre potuisse.
Sed multōrum obtrectātiō dēvīcit ūnīus virtūtem.
(3) Hīc autem, velut hērēditāte relictum, odium paternum
ergā Rōmānōs sīc cōnservāvit,
ut prius animam quam id dēposuerit,
quī quidem,
cum patriā pulsus esset et aliēnārum opum indigēret,
numquam dēstiterit animō bellāre cum Rōmānīs.
Capitulum 2: Iūs Iūrandum Odiī Patrī Datum
(1) Nam ut omittam Philippum,
quem absēns hostem reddidit Rōmānīs,
omnium iīs temporibus potentissimus rēx Antiochus fuit.
Hunc tantā cupiditāte incendit bellāndī,
ut ūsque ā rubrō marī arma cōnātus sit
īnferre Ītaliae.
(2) Ad quem cum lēgātī vēnissent Rōmānī,
quī dē ēius voluntāte explōrārent
darentque operam, cōnsiliīs clandestīnīs,
ut Hannibalem in suspīciōnem rēgī addūcerent,
tamquam ab ipsīs corruptus alia atque anteā sentīret,
neque id frūstrā fēcissent
idque Hannibal comperisset
sēque ab interiōribus cōnsiliīs sēgregārī
vīdisset,
tempōre datō
adiit ad rēgem.
(3) Eīque cum multa dē fidē suā et odiō in Rōmānōs commemorāsset,
hōc adiūnxit:
“Pater meus” inquit “Hamilcar
puerulō mē,
utpote nōn amplius novem annōs nātō, in Hispāniam imperātor proficīscēns,
Karthāgine Iovī optimō māximō hostiās immolāvit.
(4) Quae dīvīna rēs dum cōnficiēbātur,
quaesīvit ā mē,
vellemne
sēcum in castra proficīscī.
Id cum libenter accēpissem
atque ab eō petere
coepissem,
nē dubitāret
dūcere,
tum ille ‘Faciam’, inquit
‘sī mihi fidem, quam postulō, dederis.’
Simul mē ad āram addūxit,
apud quam sacrificāre
īnstituerat,
eamque
cēterīs remōtīs
tenentem iūrāre
iūssit
numquam mē in amīcitiā cum Rōmānīs fore.
(5) Id ego iūs iūrandum patrī datum ūsque ad hanc aetātem ita cōnservāvī,
ut nēminī dubium esse
dēbeat,
quīn reliquō tempore eādem mente sim futūrus.
(6) Quārē,
sī quid amīcē dē Rōmānīs cōgitābis,
nōn imprūdenter fēceris,
sī mē cēlāris;
cum quidem bellum parābis,
tē ipsum frūstrāberis,
sī nōn mē in eō prīncipem posueris.”
Capitulum 3: Hannibal in Hipaniā; Hannibal Ītaliam Invāsit
(1) Hāc igitur,
quā dīximus,
aetāte cum patre in Hispāniam profectus est.
Cuius post obitum,
Hasdrubale imperātōre suffectō,
equitātuī omnī praefuit.
Hōc quoque interfectō,
exercitus summam imperiī ad eum dētulit.
Id Karthāginem dēlātum pūblicē comprobātum est.
(2) Sīc Hannibal,
minor quīnque et vīgintī annīs nātus
imperātor factus,
proximō trienniō omnēs gentēs Hispāniae bellō subēgit;
Saguntum, foederātam cīvitātem, vī expūgnāvit;
trēs exercitūs māximōs comparāvit.
(3) Ex hīs ūnum in Āfricam mīsit,
alterum cum Hasdrubale frātre in Hispāniā relīquit,
tertium in Ītaliam sēcum dūxit.
Saltum Pȳrēnaeum trānsiit.
Quācumque iter fēcit,
cum omnibus incolīs cōnflīxit:
nēminem nisi victum dīmīsit.
(4) Ad Alpēs posteāquam vēnit,
quae Ītaliam ab Galliā sēiungunt,
quās nēmō umquam cum exercitū ante eum
praeter Herculem Grāium trānsierat,
quō factō is hodiē saltus Grāius appellātur,
Alpicōs cōnantēs prohibēre trānsitū
concīdit;
loca patefēcit,
itinera mūniit,
effēcit,
ut eā elephantus ōrnātus īre
posset,
quā anteā ūnus homō inermis vix poterat
rēpere.
Hāc cōpiās trādūxit
in Ītaliamque pervēnit.
Capitulum 4: Victoriae Hannibalis
(1) Cōnflīxerat apud Rhodanum cum P. Cornēliō Scīpiōne cōnsule
eumque pepulerat.
Cum hōc eōdem Clastidī apud Padum dēcernit
sauciumque inde ac fugātum dīmittit.
(2) Tertiō īdem Scīpiō cum collēgā Tiberiō Longō apud Trebiam
adversus eum vēnit.
Cum hīs manum cōnseruit,
utrōsque prōflīgāvit.
Inde per Ligurēs Appennīnum trānsiit,
petēns Etrūriam.
- Hōc itinere adeō gravī morbō adficitur oculōrum,
ut posteā numquam dextrō aequē bene ūsus sit.
Quā valētūdine cum etiam tum premerētur
lectīcāque ferrētur,
- Flāminium cōnsulem apud Trasumēnum cum exercitū īnsidiīs
circumventum occīdit,
neque multō post C. Centenium praetōrem cum dēlēctā manū
saltūs occupantem.
Hinc in Āpuliam pervēnit.
(4) Ibi obviam eī vēnērunt duo cōnsulēs, C. Terentius et L. Aemilius.
Utrīusque exercitūs ūnō proeliō fugāvit,
Paulum cōnsulem occīdit
et aliquot praetereā cōnsulārēs, in hīs Cn. Servīlium Geminum,
quī superiōre annō fuerat cōnsul.
Capitulum 5: Hannibal Fabium Maximum Superāvit
(1) Hāc pūgnā pūgnātā,
Rōmam profectus
nūllō resistente.
In propinquīs urbī montibus morātus est.
Cum aliquot ibi diēs castra habuisset
et Capuam reverterētur,
Q. Fabius Māximus, dictātor Rōmānus, in agrō Falernō eī sē obiēcit.
(2) Hīc,
clausus locōrum angustiīs,
noctū sine ūllō dētrīmentō exercitūs sē expedīvit;
Fabiōque, callidissimō imperātōrī, dedit verba.
Namque,
obdūctā nocte,
sarmenta in cornibus iuvencōrum dēligāta
incendit
ēiusque generis multitūdinem māgnam dispālātam
immīsit.
Quō repentīnō obiectō vīsū
tantum terrōrem iniēcit exercituī Rōmānōrum,
ut ēgredī extrā vāllum
nēmō sit ausus.
(3) Hanc post rem gestam
nōn ita multīs diēbus M. Minucium Rūfum, magistrum equitum
parī ac dictātōrem imperiō, dolō prōductum in proelium,
fugāvit.
Ti. Semprōnium Gracchum, iterum cōnsulem, in Lūcānīs absēns
in īnsidiās inductum
sustulit.
- Claudium Marcellum, quīnquiēns cōnsulem, apud Venusiam parī modō
interfēcit.
(4) Longum est
omnia ēnumerāre proelia.
Quā rē hōc ūnum satis erit dictum,
ex quō intellegī possit,
quantus ille fuerit:
quamdiū in Ītaliā fuit, nēmō eī in aciē restitit,
nēmō adversus eum post Cannēnsem pūgnam in campō castra posuit.
Capitulum 6: Hannibal Karthaginem Revocātus Est
(1) Hinc invictus patriam dēfēnsum revocātus,
bellum gessit adversus P. Scīpiōnem, fīlium ēius,
quem ipse prīmō a pud Rhodanum, iterum apud Padum,
tertiō apud Trebiam fugārat.
(2) Cum hōc,
exhaustīs iam patriae facultātibus,
cupīvit
impraesentiārum bellum compōnere,
quō valentior posteā congrederētur.
In colloquium convēnit;
condiciōnēs nōn convēnērunt.
Hannibal apud Zamam Victus Est
(3) Post id factum paucīs diēbus apud Zamam cum eōdem cōnflīxit:
pulsus — incrēdibile dictū — bīduō et duābus noctibus
Hadrūmētum pervēnit,
quod abest ab Zamā circiter mīlia passuum trecenta.
(4) In hāc fugā, Numidae,
quī simul cum eō ex aciē excesserant,
īnsidiātī sunt eī;
quōs nōn sōlum effūgit,
sed etiam ipsōs oppressit.
Hadrūmētī reliquōs ē fugā collēgit;
novīs dīlēctibus paucīs diēbus multōs contrāxit.
Capitulum 7: Concordia; Hannibal, Dux In Karthagine; Hannibal Ex Urbe Suā Effūgit
(1) Cum in apparandō ācerrimē esset occupātus,
Karthāginiēnsēs bellum cum Rōmānīs composuērunt.
Ille nihilō sētius exercituī posteā praefuit
rēsque in Āfricā gessit usque ad P. Sulpicium C. Aurēlium cōnsulēs.
(2) Hīs enim magistrātibus
lēgātī Karthāginiēnsēs Rōmam vēnērunt,
quī senātuī populōque Rōmānō grātiās agerent,
quod cum iīs pācem fēcissent,
ob eamque rem corōnā aureā eōs dōnārent
simulque peterent,
ut obsidēs eōrum Fregellīs essent
captīvīque redderentur.
(3) īs ex senātūs cōnsultō respōnsum est:
mūnus eōrum grātum acceptumque esse;
obsidēs, quō locō rogārent, futūrōs;
captīvōs nōn remissūrōs,
quod Hannibalem, cuius operā susceptum bellum foret,
inimīcissimum nōminī Rōmānō,
etiam nunc cum imperiō apud exercitum habērent
itemque frātrem ēius Māgōnem.
(4) Hōc respōnsō Karthāginiēnsēs cōgnitō,
Hannibalem domum et Māgōnem revocārunt.
Hūc ut rediit,
rēx factus est,
postquam praetor fuerat annō secundō et vīcēsimō.
Ut enim Rōmae cōnsulēs,
sīc Karthāgine quotannīs annuī bīnī rēgēs creābantur.
(5) In eō magistrātū parī dīligentiā sē Hannibal praebuit,
ac fuerat in bellō.
Namque effēcit,
ex novīs vectīgālibus nōn sōlum ut esset pecūnia,
quae Rōmānīs ex foedere penderētur,
sed etiam superesset,
quae in aerāriō repōnerētur.
(6) Deinde M. Claudiō L. Fūriō cōnsulibus,
Rōmā lēgātī Karthāginem vēnērunt.
Hōs Hannibal ratus suī expōscendī grātiā missōs,
priusquam iīs senātus darētur,
nāvem ascendit clam
atque in Syriam ad Antiochum perfūgit.
(7) hāc rē palam factā
Poenī nāvēs duās,
quae eum comprehenderent,
sī possent cōnsequī,
mīsērunt,
bona ēius pūblicārunt,
domum ā fundāmentīs disiēcērunt,
ipsum exsulem iūdicārunt.
Capitulum 8: Hannibal Adversus Ītaliam
- At Hannibal annō tertiō, postquam domō profūgerat,
L. Cornēliō Q. Minuciō cōnsulibus,
cum quīnque nāvibus Āfricam accessit
in fīnibus Cȳrēnaeōrum,
sī forte Karthāginiēnsēs ad bellum Antiochī spē fīdūciāque indūcere
posset,
cui iam persuāserat,
ut cum exercitibus in Ītaliam proficīscerētur.
Hūc Māgōnem frātrem excīvit.
(2) Id ubi Poenī rēscīvērunt,
Māgōnem eādem, quā frātrem, absentem affēcērunt poenā.
Illī,
dēspērātīs rēbus,
cum solvissent nāvēs
ac vēla ventīs dedissent,
Hannibal ad Antiochum pervēnit.
Dē Māgōnis interitū duplex memoria prōdita est.
Namque aliī naufragiō, aliī ā servulīs ipsīus interfectum eum
scrīptum relīquērunt.
(3) Antiochus autem,
sī tam in agendō bellō cōnsiliīs ēius pārēre voluisset,
quam in suscipiendō īnstituerat,
propius Tiberī quam Thermopylīs dē summā imperiī dīmicāsset.
Quem etsī multa stultē cōnārī vidēbat,
tamen nūllā dēseruit in rē.
(4) Praefuit paucīs nāvibus,
quās ex Syriā iūssus erat in Āsiam dūcere,
iīsque adversus Rhodiōrum classem in Pamphȳliō marī cōnflīxit.
Quō cum multitūdine adversāriōrum suī superārentur,
ipse, quō cornū rem gessit,
fuit superior.Capitulum 9: Hannibal in Crētā
(1) Antiochō fugātō,
verēns
nē dēderētur,
quod sine dubiō accidisset,
sī suī fēcisset potestātem,
Crētam ad Gortȳniōs vēnit,
ut ibi,
quō sē cōnferret,
cōnsīderāret.
(2) Vīdit autem vir omnium callidissimus in māgnō sē fore perīculō,
nisi quid prōvīdisset, propter avāritiam Crētēnsium.
Māgnam enim sēcum pecūniam portābat,
dē quā sciēbat
exīsse fāmam.
(3) Itaque capit tāle cōnsilium.
Amphorās complūrēs complet plumbō,
summās operit aurō et argentō.
Hās,
praesentibus prīncipibus,
dēpōnit in templō Diānae,
simulāns
sē suās fortūnās illōrum fideī crēdere.
Hīs in errōrem indūctīs,
statuās aēneās,
quās sēcum portābat,
omnī suā pecūniā complet
eāsque in prōpatulō domī abicit.
(4) Gortȳniī templum māgnā cūrā custōdiunt,
nōn tam ā cēterīs quam ab Hannibale,
nē ille,
īnscientibus iīs,
tolleret
sēcumque dūceret.
Capitulum 10: Hannibal Apud Regm Prusiam
(1) Sīc cōnservātīs suīs rēbus,
Poenus, illūsīs Crētēnsibus omnibus,
ad Prūsiam in Pontum pervēnit.
Apud quem eōdem animō fuit ergā Ītaliam
neque aliud quicquam ēgit quam rēgem armāvit
et exercuit adversus Rōmānōs.
(2) Quem cum vidēret
domesticīs opibus minus esse rōbustum,
conciliābat cēterōs rēgēs,
adiungēbat bellicōsās nātiōnēs.
Dissidēbat ab eō Pergamēnus rēx Eumenēs, Rōmānīs amīcissimus,
bellumque inter eōs gerēbātur et marī et terrā.
(3) sed ūtrobīque Eumenēs plūs valēbat propter Rōmānōrum societātem.
Quō magis cupiēbat
eum Hannibal opprimī;
quem sī remōvisset, faciliōra sibi cētera fore arbitrābātur.
Ad hunc interficiundum tālem iniit ratiōnem.
(4) Classe paucīs diēbus erant dēcrētūrī.
Superābātur nāvium multitūdine;
dolō erat pūgnandum,
cum pār nōn esset armīs.
Imperāvit
quam plūrimās venēnātās serpentēs vīvās colligī
eāsque in vāsa fīctilia conicī.
(5) Hārum cum effēcisset māgnam multitūdinem, diē ipsō,
quō factūrus erat nāvāle proelium,
classiārios convocat
iīsque praecipit,
omnēs ut in ūnam Eumenis rēgis concurrant nāvem,
ā cēterīs tantum satis habeant sē dēfendere.
Id illōs facile serpentium multitūdine cōnsecūtūrōs.
(6) Rēx autem in quā nāve veherētur, ut scīrent, sē factūrum.
Quem sī aut cēpissent
aut interfēcissent,
māgnō iīs pollicētur praemiō fore.Capitulum 11: Hannibal Adversus Regem Eumenem
(1) Tālī cohortātiōne mīlitum factā,
classis ab utrīsque in proelium dēdūcitur.
Quārum aciē cōnstitūtā,
priusquam sīgnum pūgnae darētur,
Hannibal,
ut palam faceret suīs,
quō locō Eumenēs esset,
tabellārium in scaphā cum cādūceō mittit.
(2) Quī ubi ad nāvēs adversāriōrum pervēnit
epistulamque ostendēns,
sē rēgem professus est quaerere,
statim ad Eumenem dēductus est,
quod nēmō dubitābat,
quīn aliquid dē pāce esset scrīptum.
Tabellārius,
ducis nāve dēclārātā suīs,
eōdem,
unde erat ēgressus,
sē recēpit.
(3) At Eumenēs,
solūtā epistulā,
nihil in eā repperit,
nisi quae ad irrīdendum eum pertinērent.
Cuius etsī causam mīrābātur
neque reperiēbat,
tamen proelium statim committere
nōn dubitāvit.
(4) Hōrum in concursū Bīthȳniī Hannibalis praeceptō ūniversī
nāvem Eumenis adoriuntur.
Quōrum vim rēx cum sustinēre
nōn posset,
fugā salūtem petiit;
quam cōnsecūtus nōn esset,
nisi intrā sua praesidia sē recēpisset,
quae in proximō lītore erant conlocāta.
(5) Reliquae Pergamēnae nāvēs
cum adversāriōs premerent ācrius,
repente in eās vāsa fīctilia,
dē quibus suprā mentiōnem fēcimus,
cōnicī
coepta sunt.
Quae iacta initiō rīsum pūgnantibus concitārunt,
neque,
quā rē id fieret,
poterat
intellegī.
(6) Postquam autem nāvēs suās opplētās cōnspexērunt serpentibus,
novā rē perterritī,
cum,
quid potissimum vītārent,
nōn vidērent,
puppēs vertērunt
sēque ad sua castra nautica rettulērunt.
(7) Sīc Hannibal cōnsiliō arma Pergamēnōrum superāvit,
neque tum sōlum, sed saepe aliās pedestribus cōpiīs parī prūdentiā
pepulit adversāriōs.
Capitulum 12: Rōmānī Hannibalem Poscunt; Hannibal Sē Necāvit
(1) Quae dum in Āsia geruntur,
accidit cāsū,
ut lēgātī Prūsiae Rōmae apud T. Quinctium Flāminīnum cōnsulārem
cēnārent,
atque ibi dē Hannibale mentiōne factā,
ex iīs ūnus dīceret
eum in Prūsiae rēgnō esse.
(2) Id posterō diē Flāminīnus senātuī dētulit.
Patrēs cōnscrīptī,
quī
Hannibale vīvō
numquam sē sine īnsidiīs futūrōs
existimārent,
lēgātōs in Bīthȳniam mīsērunt,
in iīs Flāminīnum,
quī ab rēge peterent,
nē inimīcissimum suum sēcum
habēret
sibique dēderet.
(3) Hīs Prūsias negāre
ausus nōn est:
illud recūsāvit,
nē id ā sē fierī
postulārent,
quod adversus iūs hospitiī esset:
ipsī,
sī possent,
comprehenderent;
locum,
ubi esset,
facile inventūrōs.
Hannibal enim ūnō locō sē tenēbat, in castellō,
quod eī ā rēge datum erat mūnerī,
idque sīc aedificārat,
ut in omnibus partibus aedificiī exitūs habēret,
scīlicet verēns,
nē ūsū vēnīret,
quod accidit.
(4) Hūc cum lēgātī Rōmānōrum vēnissent
ac multitūdine domum ēius circumdedissent,
puer,
ab iānuā prōspiciēns,
Hannibalī dīxit
plūrēs praeter cōnsuētūdinem armātōs appārēre.
Quī imperāvit eī,
ut omnēs forēs aedificiī circumīret
ac properē sibi nūntiāret,
num eōdem modō undique obsidērētur.
(5) Puer cum celeriter,
quid esset,
renūntiāsset
omnīsque exitūs occupātōs ostendisset,
sēnsit id nōn fortuītō factum,
sed sē petī
neque sibi diūtius vītam esse retinendam.
Quam nē aliēnō arbitriō dīmitteret,
memor prīstinārum virtūtum, venēnum, quod semper sēcum habēre
cōnsuērat,
sūmpsit.
Capitulum 13
(1) Sīc vir fortissimus,
multīs variīsque perfūnctus labōribus,
annō acquiēvit septuāgēsimō.
Quibus cōnsulibus interierit,
nōn convēnit.
Namque Atticus M. Claudiō Marcellō Q. Fabiō Labeōne cōnsulibus mortuum
in Annālī suō scrīptum relīquit,
at Polybius L. Aemiliō Paulō Cn. Baebiō Tamphilō,
Sulpicius autem Blithō P. Cornēliō Cethēgō M. Baebiō Tamphilō.
(2) Atque hīc tantus vir tantīsque bellīs dīstrictus
nōn nihil temporis tribuit litterīs.
Namque aliquot ēius librī sunt,
Graecō sermōne cōnfectī,
in iīs ad Rhodiōs dē Cn. Manliī Volsōnis in Āsiā rēbus gestīs.
(3) Huius bellī gesta multī memoriae prōdidērunt,
sed ex iīs duo,
quī cum eō in castrīs fuērunt
simulque vīxērunt,
quam diū fortūna passa est,
Sīlēnus et Sōsylus Lacedaemonius.
Atque hōc Sōsylō Hannibal litterārum Graecārum ūsus est doctōre.
(4) Sed nōs tempus est huius librī facere fīnem
et Rōmānōrum explicāre imperātōrēs,
quō facilius,
collātīs utrōrumque factīs,
quī virī praeferendī sint,
possit